زبان مکتوب امروزی خواهی‌نخواهی بیشتر به محلی «مناسب» جهت بازگشت امیال دفع‌شده و عقده‌های ناپسند اجتماعی بدل شده و جهد و کوشش برای ابقاء تساوی حقوق میان طبقات مختلف اجتماعی جای خود را به این امر شرم‌آور داده که امروز طبقهٔ زحمت‌کش و بی‌بضاعت جامعه را «فرودستان» می‌خوانند، امری که موجب سرافکندگی همهٔ ماست و حتی در کاپیتالیستی‌ترین جوامع کرهٔ زمین دیده نمی‌شود. لذا اخلاق فئودالی در پشت ظاهر فریبندهٔ جامعهٔ مصرفی ما همچنان به حیات خود ادامه می‌دهد. در این باب کتاب حاجی بابای اصفهانی اثر جیمز موریه، اولین دیپلمات انگلیسی در دربار قاجار، بسیار آموزنده است. این کتاب که توسط میرزا حبیب اصفهانی با زبانی سلیس و روان و دور از تکلّف و تصنّع در دویست سال قبل ترجمه شده می‌تواند الگویی مفید برای مترجمان کنونی ما باشد، هم به‌لحاظ صوری و هم به‌لحاظ محتوی. کتاب برخلاف گرایش کنونی در ترجمه دارای چنان متن سالمی به‌لحاظ زبان فارسی است که در آن «بویی از ترجمه به مشام» نمی‌رسد. می‌توان مطمئن بود که انتخاب چنین متنی برای ترجمه توسط میرزا حبیب بی‌جهت نبوده و وی مقاصد خود را جهت بیداری اذهان ایرانیان آن زمان دنبال می‌کرده. کتاب که شرحی است از ماجراجویی‌های حاجی بابا، در واقع حاوی انتقادی است مستمر و سخت از اخلاق فئودالی و تبعات بلافصل آن در ایجاد فساد اقتصادی و اجتماعی میان آحاد جامعه، جایی که «زرنگی» و کلاهبرداری بزرگ‌ترین ارزش جامعه به‌حساب می‌آید، جایی که احترام واقعی به ساحت انسانی فرد از هرگونه ارزشی ساقط بوده مناسبات اجتماعی حاکی از چیزی جز دروغ و عوام‌فریبی نیست. می‌توان تصور کرد که کتاب در ذهن مترجم برجستهٔ آن به‌مثابه متنی هجوآمیز و انتقادی از جامعهٔ آن روز ایران بوده که متاسفانه امروزه همچنان حقانیت خود را حفظ نموده. کتاب جای بارز خود را به‌خوبی در میان ادبیات هجوی و انتقادی کشور ما حفظ کرده. از سنائی، سوزنی سمرقندی و عبید زاکانی گرفته تا ایرج‌میرزا و ملک‌الشعرای بهار و عارف قزوینی. ناگفته پیداست که هجو در ادبیات همواره نشانی است قاطع از آگاهی اجتماعی؛ امری که در جهتی کاملا مخالف با خودشیفتگی کنونی جامعه عمل می‌کند. حاجی بابای اصفهانی را می‌توان به‌لحاظ جامعه‌شناسی در ایران اثری مهم همچون دن‌کیشوت در اروپا دانست.

#دایرةالمعارف_روانکاوی_فروید_لکان #کرامت_موللی ج۱ ص۴۷-۴۸